"De combinatie van klinische praktijk en onderzoek werkt voor mij echt als een kruisbestuiving!" - Interview met Evi-Anne van Dis

Je promotieonderzoek richt zich op de ontwikkeling en vermindering van aangeleerde angst: wat heeft je geïnspireerd om dit specifieke onderwerp te onderzoeken?

Het heeft mij altijd geïntrigeerd dat sommige mensen relatief weinig last hebben van ingrijpende gebeurtenissen, terwijl anderen hier dagelijkse hinder van ondervinden.

Ook was ik benieuwd waarom een gedeelte van de cliënten met angst of traumagerelateerde stoornissen niet of onvoldoende opknapt en wilde ik onderzoeken hoe behandelingen voor deze doelgroep verbeterd konden worden. Tijdens mijn opleiding aan de Universiteit Utrecht hoorde ik hier meer over tijdens colleges van prof. Iris Engelhard. Ik heb toen bij haar mijn afstudeeronderzoek gedaan en ben vervolgens met veel plezier bij het experimentele psychopathologie lab gebleven voor mijn promotieonderzoek naar het verbeteren van exposuretherapie bij angst. 

Wat liet jouw onderzoek zien over de lange termijn effectiviteit van exposuretherapie bij angst-gerelateerde stoornissen?

We hebben een meta-analyse gedaan waarbij we op basis van gerandomiseerde studies een schatting maakten van de langetermijneffecten van cognitieve gedragstherapie (CGT) voor angst-gerelateerde stoornissen. De resultaten lieten zien dat binnen een jaar na afloop van de behandeling, CGT voor angst-gerelateerde stoornissen tot een sterkere symptoomreductie leidde ten opzichte van de controlegroepen. Er waren helaas erg weinig studies waarin nametingen van een jaar of langer na afloop van de behandeling werden verricht, waardoor de ‘echte’ langetermijneffecten nog onzeker blijven.

Overigens kwam in onze meta-analyse CGT voor post-traumatische stress stoornis (PTSS) vrij goed uit de bus: de effecten waren zelfs langer dan een jaar na afloop van behandeling vrij groot.

Naast de meta-analyse hebben we meerdere onderzoeken in het lab gedaan naar terugkeer van angst. Zo zagen we bij mensen met sociale angstklachten die exposure in virtual reality (VR) kregen, dat angst gemakkelijk terugkeert wanneer zij worden blootgesteld aan een nieuwe context. We hebben dit VR “onderzoeksparadigma” ontwikkeld om in de toekomst nieuwe interventies te kunnen onderzoeken die hopelijk de terugkeer van angst kunnen verminderen.

Hoe zijn je onderzoeksbevindingen van toepassing op de behandeling van traumagerelateerde stoornissen? 

Uit een van onze conditioneringsonderzoeken bleek dat de angst en gevaarsverwachting minder goed uitdoven wanneer studenten de instructie kregen om tijdens een extinctiefase (d.i. een lab-model voor exposure) het gevaar te blijven inbeelden. Bekend is dat mensen met PTSS vaak flashbacks of intrusieve beelden kunnen ervaren, die mogelijk kunnen interfereren met exposure in vivo.

Stel dat je bijvoorbeeld iemand met PTSS na een verkeersongeluk blootstelt aan het verkeersplein waar dit gebeurde, kan het belangrijk zijn om niet alleen aandacht te hebben voor het uitdagen van de angstige verwachting, maar ook voor mogelijke rampfantasieën of andere negatieve mentale inbeeldingen die mogelijk de gevaarsverwachting kunnen versterken.

Gelukkig hebben we hier effectieve behandelmethoden voor, zoals EMDR (incl. flashforward protocol). Maar de rol van deze rampfantasieën zou zeker verder onderzocht moeten worden in klinische studies.

Verder zie je bij PTSS dat er soms ook sprake kan zijn van negatieve lading (bijv. walging), wat tijdens exposure veelal lastiger uitdooft dan angst. In een van onze onderzoeken onder studenten zagen we dat contraconditionering, ten opzichte van exposure, een betere methode was om de negatieve lading te laten afnemen. Vanuit de praktijk weet ik dat sommige therapeuten dergelijke technieken soms gebruiken, zoals het aanbieden van een “prettige” geur tijdens exposure wanneer er sprake was van moeilijk uitdovende walging. Theoretisch gezien lijkt dat een goede methode, hoewel dit idealiter verder onderzocht zou moeten worden in gerandomiseerd klinisch onderzoek bij mensen met PTSS.

Wat beschouw je als belangrijk aandachtspunt voor vervolgonderzoek? 

De langetermijneffecten van de behandeling van angststoornissen zijn nog beperkt in kaart gebracht, terwijl dit veel uitvoeriger is gedaan voor bijvoorbeeld depressie. Op dit moment is bijvoorbeeld het terugvalrisico bij angststoornissen beperkt onderzocht in gecontroleerde studies, hoewel er vanuit cohortstudies en ongecontroleerde studies wel degelijk aanwijzingen zijn dat terugval veel voorkomt.

Het is dus van groot belang om meer inzicht in het beloop en het behandeleffect op lange termijn te verkrijgen. 

Een ander punt is dat er veel fundamenteel onderzoek gedaan wordt in experimentele settings, veelal onder studenten. Het is waardevol om op deze manier te bekijken welke mechanismen ten grondslag liggen aan angst, maar de vertaalslag naar de klinische praktijk is niet altijd gemakkelijk te realiseren.

Het lijkt mij belangrijk hierin te investeren en om meer experimenteel onderzoek naar mechanismen te verrichten in “natuurlijke” settings en in klinische populaties.

Je volgt momenteel een opleiding tot GZ-psycholoog naast je onderzoeksactiviteiten. Wat trekt je aan de combinatie tussen wetenschap en praktijk? 

Ik vind het ontzettend mooi om behandeling en diagnostiek te combineren met onderzoek. Door ontmoetingen met patiënten word je je bewust van de urgentie van onderzoek om behandelmethoden te optimaliseren. Zo merkte in mijn klinisch werk bij Amsterdam UMC dat verschillende mensen met stemmingsstoornissen last hadden van negatieve beelden over de toekomst. Dit heeft me mede geïnspireerd om samen met prof. Claudi Bockting een nieuw multicenter pilotonderzoek op te zetten (gesubsidieerd door ZonMw) waarin we nagaan of imaginaire rescripting gericht op rampfantasieën mogelijk een goed behandelresultaat laat zien bij mensen met een depressie.

De combinatie van klinische praktijk en onderzoek werkt voor mij dus echt als een kruisbestuiving!