“De kracht van ervaringsdeskundigen binnen de psychotraumazorg”- Interview met Femke Alsemgeest

Kun je ons kort vertellen hoe je betrokken raakte bij psychotraumazorg en waarom dit zo belangrijk voor je is?

Voordat ik in 2016 als ervaringsdeskundige aan de slag ging, werkte ik al vele jaren binnen de GGZ als sociotherapeut in diverse psychiatrische klinieken. Gedurende die tijd schreef ik een boek over mijn eigen traumatische verleden. In mijn rol als sociotherapeut gebruikte ik mijn ervaringskennis ook al wel maar zonder dit expliciet aan de cliënt te vertellen.

Na de publicatie van mijn boek, "Gegrepen" kwam dit proces in een stroomversnelling en werd ik door PsyQ benaderd om als ervaringsdeskundige bij hen aan de slag te gaan. Dit aanbod sprak me enorm aan, omdat ik mijn persoonlijke ervaringen, mijn eigen rugzak zeg maar, graag wilde omzetten in iets functioneels en zo wilde bijdragen aan de psychotraumazorg. Ik voel een sterke drang of “roeping” om op een zinvolle manier bij te dragen aan herstelprocessen.

Op dit moment heb ik een heel gevarieerd takenpakket, zo draag ik bij aan de behandeling van onze patiënten, denk aan gesprekken over bijvoorbeeld behandelmotivatie of taboegevoelige onderwerpen. Ook geef ik het zorgbeleid mee vorm, participeer ik in wetenschappelijk onderzoek en geef ik consultatie aan (externe) behandelaars.

Wat maakt ervaringsdeskundigheid waardevol in de psychotraumazorg?

Ervaringsdeskundigen zijn echt van meerwaarde in de psychotraumazorg en vormen een belangrijke aanvulling op psychologen en psychotherapeuten in het veld.

Deze meerwaarde ligt enerzijds in de ervarings- of belevingskennis. Dankzij die eigen ervaring(en), heb je soms al genoeg aan een half woord, waardoor cliënten sneller het gevoel hebben dat je hen echt begrijpt. Ook denk ik dat, vanwege die ervaringskennis, je bepaalde gevoelige onderwerpen gemakkelijker durft aan te kaarten. Ik merk dat situaties waar collega's soms met de handen in het haar zitten of moeite hebben met het begrijpen van bepaald gedrag, voor mij – dankzij mijn ervaringskennis – juist heel begrijpelijk zijn.

Anderzijds zie ik het als een kracht om de ervaringen van de cliënt niet alleen vanuit het perspectief van een behandelaar, maar ook vanuit het perspectief van een cliënt te kunnen bekijken. Zo ervaar ik in groepsbehandelingen dat het kunnen spreken in de "wij"-vorm – wij die allen een bepaalde ervaring delen – erg waardevol is. Hierdoor kunnen we op een gelijkwaardige manier met elkaar in gesprek gaan, wat de drempel voor cliënten om te durven spreken, verlaagt.

Kun je ook delen welke uitdagingen of kwetsbaarheden je ziet met betrekking tot ervaringsdeskundigheid binnen de psychotraumazorg?

Op individueel niveau, voor de ervaringsdeskundige zelf, ligt de uitdaging in het goed bewaken van je eigen welzijn. Het risico hiervan hangt sterk af van de specifieke taken en verantwoordelijkheden die je als ervaringsdeskundige krijgt en op je neemt en in hoeverre je zelf hersteld bent van de PTSS. Het is erg van belang om inzicht te hebben in waar jouw kracht en kwetsbaarheden liggen en, wat en hoe dergelijke werkzaamheden dan van invloed kunnen zijn op het welzijn van de cliënten en jezelf. Goede werkbegeleiding, supervisie of intervisie met collega's, is hierbij van groot belang.

Als een organisatie ervaringsdeskundigen wil inzetten om het behandeltraject uit te breiden of te versterken, is het belangrijk dat het team en de organisatie duidelijk nadenken over de precieze verwachtingen. Wat wordt de rol van de ervaringsdeskundige? Welke taken of verantwoordelijkheden heeft het team hierbij in gedachten? Welke ondersteuning kan het team of de organisatie hierbij bieden? Is het team bereid om een ervaringswerker op te nemen binnen het team en aldus te ondersteunen? Deze samenwerking kan in het begin als complex worden ervaren, zoals ook ik in mijn beginjaren merkte. Sommige collega's vonden het aanvankelijk lastig omdat ze dachten: "Ik ben opgeleid voor dit werk, ik weet toch wel wat ik doe?" Mijn huidige team ervaart dat echter niet meer zo. Er is nu juist een mooie uitwisseling en aanvulling van kennis en ervaring, gebaseerd op vertrouwen, gelijkwaardigheid en reflectie. Het is van belang dat een team of organisatie zichzelf goed bevraagt over waar zij naar op zoek zijn of laat je informeren door een ervaringswerker van een andere afdeling voor inspiratie.

Wat zou jij adviseren aan hulpverleners die overwegen ervaringskennis/herstelkennis explicieter in te zetten in hun werk? 

Ik denk zeker dat het een meerwaarde heeft om je eigen ervaringskennis te benoemen of te gebruiken binnen je werk, maar het staat of valt wel met hoe je dit vervolgens inzet. Wat is functie van het inzetten van je eigen ervaringskennis/herstelkennis? Wat zijn de wensen en verwachtingen? Ervaringsdeskundigen beschikken over bepaalde voelsprieten en gevoeligheden die niet zomaar aan te leren zijn. Het is bovendien erg dankbaar werk om je eigen kennis en ervaringen in te kunnen zetten ten behoeve van het behandel- en hersteltraject van een ander, en hen op die manier waardevol op weg te helpen. Aan de andere kant is het ook belangrijk te realiseren dat niet elke cliënt zit te wachten om het persoonlijke verhaal van de hulpverlener aan te horen.  

Ga niet onbezonnen te werk, maar als je die stap weloverwogen zet, is het samenwerken met ervaringsdeskundigen absoluut van meerwaarde. Daar ben ik van overtuigd!

Wat zijn jouw toekomstplannen en doelen binnen het gebied van ervaringsdeskundigheid en de psychotraumazorg? Heb je nieuwe initiatieven, projecten of doelen die je graag wil bereiken?

Een eerste belangrijk project waar ik momenteel aan werk, is het groepsprogramma "In muren deuren maken (IMDM)". De IMDM-methode is opgezet als een toevoeging aan een bestaande traumabehandeling, om een grotere mate van herstel van de PTSS te bereiken bij mensen met langdurig bestaande klachten. Enerzijds beogen we meer herstelwinst door zaken die (nog) niet besproken zijn toch op tafel te krijgen, omdat ik van veel cliënten vernam dat zij een aantal onderwerpen uiteindelijk niet bespreken met hun therapeut, vaak uit schuld- of schaamte. Door ook deze (gevolgen van) traumata voldoende breed in kaart te brengen en alsnog evidence-based te behandelen, kan dat extra herstelwinst opleveren. Anderzijds zouden we in complexe traumabehandelingen niet alleen moeten toewerken naar de afwezigheid van bepaalde klachten of symptomen. In de ontwikkeling van IMDM heb ik specifiek veel aandacht in de sessies voor het (her)ontwikkelen van hun identiteit omdat zij door langdurig overlevingsgedrag hun eigenheid aan de PTSS zijn verloren. Zo willen we cliënten helpen (her)ontdekken wie ze zijn en wat ze fijn vinden en hoe ze zichzelf weer open kunnen stellen voor zintuiglijke prikkels en ervaren wat daarin prettig is. Deze twee zaken ontbreken vaak in bestaande trauma-behandelingen.  Momenteel vullen de deelnemers van het IMDM-programma (groep en individueel) vragenlijsten in bij start en eind van de sessies waardoor wij het behandeleffect meer in kaart kunnen gaan brengen.  

Een ander innovatief project waar ik mij de komende periode mee bezig zal houden is een project waarin we de tool “TraumaTestement” ontwikkelen waarbij informatie over trauma en triggers vastgelegd kunnen worden zodat er op individueel niveau meer trauma-sensitieve zorg geleverd kan worden wanneer het de cliënt niet (meer) lukt dit zelf te vertellen. Deze innovatie heb ik bedacht voor mensen met dementie met traumatische ervaringen in de voorgeschiedenis. Daarna is het plan deze uit te werken naar een leeftijdsbrede inzet, bijvoorbeeld voor situaties waarin men bijvoorbeeld psychotisch raakt of niet aangeboren hersenletsel oploopt. Dit project staat momenteel nog in de kinderschoenen, maar door de toewijzing van een subsidie van het Agis Innovatiefonds zal het de komende periode meer vorm gaan krijgen.