8 september 2022
Door Lyanne Reitsma, promovenda bij de Universiteit Utrecht
Prof. dr. mr. Elisa van Ee is bijzonder hoogleraar Psychotraumatologie in ontwikkelingsperspectief aan de Radboud Universiteit en hoofdopleider Psychotherapie bij het SPON in Nijmegen. Daarnaast is zij als klinisch psycholoog, systeemtherapeut en wetenschappelijk hoofd van het Topklinisch Psychotraumacentrum Zuid-Nederland verbonden aan Reinier van Arkel in ’s-Hertogenbosch. In dit interview vertelt zij meer over haar leerstoel, het combineren van onderzoek en praktijk en haar bijdragen aan het NtVP congres.
Op het NtVP congres zal Elisa van Ee een presentatie geven over zwangerschap uit seksueel geweld en samen met Eline Meuleman spreken over het betrekken van naasten bij een PTSS behandeling.
Op 21 september 2022 zal jij als bijzonder hoogleraar jouw inaugurele rede uitspreken in de leerstoel 'Psychotraumatologie in ontwikkelingsperspectief', wat heeft jouw interesse in deze leerstoel gewekt?
Ik ben al langere tijd bezig met onderzoek waarbij ik keek naar de gevolgen van traumaklachten van het individu op het gezin. Wat mijn interesse voor deze leerstoel heeft gewekt, is het onderzoek dat sociale steun een bepalende invloed heeft op de ontwikkeling van traumaklachten en het herstel daarvan.
Ik vond het opvallend dat het belang van sociale steun overtuigend is aangetoond in onderzoek, maar dat dit nog zo weinig wordt vertaald naar interventies.
Als klinisch psycholoog werk ik bij het Psychotraumacentrum Zuid-Nederland waar we ook een derde lijn zorgfunctie hebben. Ik zie dus veel mensen die al een evidence-based behandeling hebben gehad maar die onvoldoende of niet hersteld zijn. Ik vroeg me daarom af of in de systemische context mogelijkheden liggen om de problematiek en het herstel van deze mensen beter te begrijpen.
Waar richt de leerstoel zich op?
Uit onderzoek weten we dat sociale steun een bepalende invloed heeft op het herstel na traumatische ervaringen. Maar de wijze waarop mensen relaties in hun sociale omgeving vormgeven hangt samen met hun ontwikkelingsgeschiedenis, de eerdere ervaringen die zij op hebben gedaan in relaties. Dit beïnvloedt of mensen gebruik kunnen maken van hun hechtingsrelaties om zichzelf en de daarmee samenhangende gevolgen van trauma te reguleren. Hoe mensen herstellen van traumatische ervaringen is vervolgens weer van invloed op hoe zij en hun naasten zich ontwikkelen in hun relaties tot anderen. Ik denk dus dat veerkracht van mensen met traumatische ervaringen vorm krijgt in een dynamische interactie tussen tijd, mens en omgeving. Dit samenspel tussen mens, naasten en gemeenschap, die zich ontwikkelen door de tijd, is waar ik mij in de leerstoel op wil richten.
Hoe is jouw loopbaan tot hoogleraar verlopen?
Ik ben ooit begonnen met een stage bij Centrum ’45 in de kliniek voor vluchtelingen. Werken met trauma was toen nog niet iets wat veel mensen aantrekkelijk vonden. Toen ik aan medestudenten vertelde dat ik wilde ontdekken of het werken met trauma iets voor mij was werd ik vreemd aangekeken. Maar tijdens die stage ging mijn hart open voor getraumatiseerde mensen en de kracht van traumabehandeling. Ik ben mij daarna gaan specialiseren in trauma. Tijdens mijn opleiding tot klinisch psycholoog herontdekte ik het onderzoek en werd ik gegrepen door de mogelijkheden om met onderzoek het traumawerk verder te ontwikkelen. Ik ben toen een promotieonderzoek gestart naar de invloed van traumaklachten van vluchtelingenouders op de ontwikkeling van hun jonge kinderen. Van daaruit is een onderzoekslijn ontstaan naar trauma en relaties, waarbij ik vanuit dat eerste onderzoek naar ouder-kind relaties steeds breder ben gaan kijken naar het gezin en de sociale context. Door de jaren heen is onderzoek steeds belangrijker geworden in mijn takenpakket en dat heeft uiteindelijk in samenwerking met Reinier van Arkel geleid tot mijn leerstoel bij de Radboud Universiteit. Maar ik blijf onderzoek met de praktijk combineren.
Hoe vind je het om onderzoek en praktijk met elkaar te combineren?
Ik vind dit het mooiste wat er is. Door in de praktijk werkzaam te zijn houd ik voeling met wat er leeft onder cliënten en behandelaren. Zo houd ik voeling met de complexiteit uit de praktijk, een cliënt is zo veel meer dan zijn of haar posttraumatische stressstoornis. Door onderzoek kan ik daar met een afstand naar kijken en proberen antwoorden te formuleren die niet alleen werken voor die ene cliënt in mijn kamer, maar voor groepen cliënten. En bij voorkeur zoek ik dan naar antwoorden voor die cliënten die nog niet of onvoldoende profiteren van onze huidige evidence-based behandelingen. En het mooie is dat, doordat ik werk in de praktijk, het voor mij ook makkelijker is om de boodschap die we leren uit onderzoek weer terug te brengen naar de praktijk.
Wat neem je mee uit je onderzoek naar de klinische praktijk en vice versa?
Uit onderzoek neem ik mee naar de klinische praktijk om kritisch te blijven kijken naar wat we doen, waarom we dat doen en hoe we ons handelen kunnen verbeteren door onszelf te ijken aan wat we leren uit onderzoek. Belangrijk daarin is voor mij het belang van sociale steun vanuit het netwerk in het herstel na traumatische ervaringen, maar ook de invloed van die ervaringen op datzelfde netwerk die die steun moet verlenen. Dat wil ik nog meer gaan begrijpen, want vanuit de klinische praktijk neem ik weer mee dat we nog niet voldoende kunnen met de huidige evidence-based behandelingen. En dat het dus niet voldoende is om te weten of iets werkt, maar ook waarom en voor wie.
Je hebt meerdere bijdragen aan het NtVP congres, kun je hier meer over vertellen en hoe is dit gerelateerd aan je leeropdracht?
Op het NtVP congres geef ik een presentatie over zwangerschap uit seksueel geweld. Dit is onterecht een onderbelicht onderwerp.
Het komt, ook in Nederland, vaker voor dan wordt gedacht. In het begrijpen van de vaak ernstige problematiek is de systemische context van groot belang. Echter, uit een kwalitatief onderzoek onder professionals werkend in de zorg rondom het vroege moederschap blijkt dat niet alleen moeders, maar ook professionals belemmeringen ervaren in het bespreekbaar maken van deze problematiek. Het gaat dus ook over dat professionals deel zijn van die systemische context. Daar zou ik met de zaal over in gesprek willen raken. En daarmee is de presentatie denk ik niet alleen interessant voor professionals die werken met de groep, want als professional worden we altijd onderdeel van de systemische context die weer deel is van onze eigen systemische context, met alle krachten, kwetsbaarheden en blinde vlekken.
Een andere presentatie die ik met Eline Meuleman geef, gaat over het betrekken van naasten in traumabehandeling. Het betrekken van een naaste bij de behandeling van patiënten met posttraumatische stress symptomen is volgens onderzoekers essentieel. Uit onze systematische review blijkt dat inmiddels acht interventies zijn ontwikkeld en onderzocht die een naaste betrekken bij de behandeling van patiënten met posttraumatische stress symptomen. Dat is nog beperkt, maar deze interventies laten zien dat het actief betrekken van een naaste bij de behandeling het meest effectief is in het verminderen van posttraumatische stress symptomen. In deze presentatie willen we nadenken over hoe we nog beter vorm kunnen geven aan het betrekken van naasten in traumabehandeling.
In beide presentaties gaat het er dus om dat je niet alleen kijkt naar het individu, maar ook naar zijn of haar relaties, en binnen welke context die vorm krijgen. Dat is belangrijk voor het herstel.
Wat zou je willen meegeven aan jonge onderzoekers, clinici en scientist-practitioners?
In beide presentaties komt naar voren dat clinici een drempel kunnen ervaren om vragen te stellen over de systemische context van een client of om deze te betrekken bij de behandeling. Belangrijk is om over die drempel te stappen en te gaan doen.
Zo kunnen we met elkaar ervaring opbouwen en van elkaar leren. En dan is het ook belangrijk dat onderzoekers over een drempel stappen, namelijk onderzoek uitvoeren naar systemen. We moeten nog beter gaan kijken op welke momenten en op welke manier het de cliënt het beste helpt om de systemische context te betrekken
