17 maart 2023
Door Lyanne Reitsma, promovenda aan de Universiteit Utrecht en lid van de NtVP communicatiecommissie
Diagnostiek en behandeling van psychotrauma vraagt om specifieke expertise en om die deskundigheid te garanderen biedt NtVP de certificering tot psychotraumatherapeut. Voor deze nieuwsbrief spraken wij met klinisch psycholoog, psychotherapeut en NtVP-geregisteerd psychotraumatherapeut Sjef Berendsen. Hoe en waarom is hij van militair psycholoog zich steeds verder gaan specialiseren op het gebied van psychotrauma? En welke ervaringen en tips heeft hij voor andere zorgprofessionals die werken met personen met PTSS?
Sjef Berendsen is klinisch psycholoog/psychotherapeut, Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) trainer en algemeen directeur van Psychotraumacentrum Expertise Centrum (PSYTREC). Daar behandelt hij voornamelijk mensen met een complexe posttraumatische stressstoornis (PTSS). Hij is supervisor bij de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve Therapie en trainer en supervisor bij de Vereniging EMDR Nederland. Ook geeft hij cursussen, lezingen en workshops over diagnostiek en behandeling van PTSS voor diverse doelgroepen. Sinds 1 maart 2014 is hij gecertificeerd psychotraumatherapeut NtVP. Hij heeft recentelijk zijn hercertificering ontvangen.
Waardoor werd je interesse in het psychotraumaveld gewekt?
Als militair psycholoog raakte ik betrokken bij de Bijlmerramp en begeleidde ik op het rampterrein een militair geneeskundige eenheid. Een halfjaar na dit project werd ik voor zes maanden uitgezonden naar voormalig Joegoslavië. Grofweg zes jaar later volgde een tweede uitzending (in 1999/2000) naar Kosovo. Na terugkeer van deze missie ging ik bij het Instituut voor Psychotrauma werken waar ik betrokken was bij grote rampen (o.a. de schietpartij in Alphen aan den Rijn, de MH17 vliegtuigramp, en de Tsunami in Thailand) en dagelijkse, vaak beroeps-gerelateerde calamiteiten.
Met wat voor typen psychotrauma heb je te maken in jouw werk bij PSYTREC en welke behandelingen bieden jullie?
Bij PSYTREC heeft grofweg 75% van de cliënten (complexe) PTSS naar aanleiding van (vroegkinderlijk) seksueel of fysiek geweld. Bij circa 20% van de cliënten is sprake van beroeps-gerelateerde traumatisering (geüniformeerden, maar ook zorgpersoneel) en bij ook ongeveer 20% van de cliënten is sprake van ongelukken, rampen of oorlogsgeweld.
Sinds begin 2022 bieden wij een intensieve behandeling aan waarbij we twee trauma’s per dag behandelen. Het dagprogramma voor de cliënten bestaat uit twee uur Exposure & EMDR in de ochtend en wederom twee uur Exposure en EMDR in de middag. Afgewisseld met vier uur sport en beweging en ‘s avonds psycho-educatie. We kennen twee behandelmodules: twee dagen opeenvolgend volledig online voor cliënten met maximaal zes trauma’s, en 2 x 2 opeenvolgende dagen hybride. Na de eerste twee dagen op locatie volgt een evaluatiesessie waarin gekeken wordt of het team, de cliënt of beiden aanpassingen moeten doen in de behandeling voor een optimaal behandelresultaat. De tweede 2 dagen een week later zijn in principe online tenzij de evaluatiesessie uitwijst dat op locatie de voorkeur heeft. Circa 75% van de cliënten verliest na onze intensieve behandeling de diagnose PTSS.
Naast je werk als therapeut geef je ook cursussen, trainingen en workshops voor uiteenlopende doelgroepen, zoals voor Oekraïense psychologen. Wat spreekt je hier zo in aan?
Ik vind het heel waardevol om niet alleen mijn theoretische kennis, maar vooral mijn praktijkkennis (tips & trucs hoe de theorie kan worden toegepast in de praktijk) over te brengen naar zowel collega’s uit het psychotraumaveld als naar andere beroepsgroepen zoals advocaten, (bedrijfs)artsen, of personeelsfunctionarissen, die ik handvatten kan geven hoe ze in hun werkzaamheden het beste om kunnen gaan met mensen met PTSS en hen kunnen motiveren om een goede behandeling te zoeken. De pro bono EMDR trainingen voor Oekraïense psychologen zijn voor mij bijzonder waardevol omdat ik hen daarmee in een evidence-based behandelmethode train, waarmee ze oorlogsgetroffenen effectief en snel kunnen behandelen. Vanwege mijn uitzendervaringen kan ik ze ook tips geven hoe je in oorlogsomstandigheden mensen toch effectief kan behandelen.
Je bent geregistreerd als psychotraumatherapeut NtVP. Wat is voor jou de meerwaarde daarvan?
Onderzoek van het Zorginstituut Nederland wijst uit dat van de 90.000 cliënten met PTSS in de (S)GGZ slechts circa 39% een eerste-keus traumagerichte behandeling krijgt aangeboden. Aangezien 41% van deze mensen minder dan het aantal sessies krijgt dat de richtlijn aanbeveelt (8 tot 16 sessies), krijgt slechts 23% een traumagerichte psychologische behandeling in de juiste dosering. Eén van de redenen van dit lage percentage is dat mensen onvoldoende geschoold zijn in eerste-keus traumagerichte behandelingen, dan wel na scholing dit onvoldoende of matig in de praktijk brengen. De registratie psychotraumatherapeut NtVP beoogt kwaliteitsborging en eist onder andere dat de geregistreerde aantoonbare scholing en ervaring heeft met twee aanbevolen behandelvormen waaronder in ieder geval exposure of EMDR. Hoe meer collega’s deze registratie behalen, hoe meer cliënten met PTSS een goede behandeling krijgen.
Waar zou je je in toekomstig (klinisch) werk op willen richten?
Enerzijds op het ontwikkelen van interventies waardoor we cliënten die nu nog niet profiteren van onze intensieve behandeling alsnog effectief kunnen behandelen. Anderzijds richten we ons bij PSYTREC op de zogeheten A criterium trauma’s (conform de DSM-5), naar aanleiding van de veelbelovende resultaten van de onderzoeken naar EMDR behandeling bij de borderline persoonlijkheidsstoornis van Laurian Hafkemeijer en Ad de Jongh willen we ons dit jaar ook richten op de intensieve behandeling van de borderline persoonlijkheidsstoornis waarbij we naast A criterium trauma’s ook zogeheten emotionele trauma’s gaan behandelen.
Als nadeel van intensieve traumabehandeling wordt soms genoemd dat dit voor therapeuten belastend kan zijn. Wat zijn jouw ervaringen daarmee bij PSYTREC? Heb je tips voor therapeuten om wat zij horen in de spreekkamer te verwerken?
De therapeut rotatie in onze intensieve behandeling waarbij onze therapeuten een cliënt slechts één of enkele gecombineerde exposure & EMDR sessies zien, zorgt er naar mijn idee juist voor dat de belasting veel beter te hanteren is. Immers wordt de verantwoordelijkheid voor de behandeling samen gedragen en ligt deze uiteindelijk bij het team. Daarnaast worden therapeuten slechts één of enkele gecombineerde exposure & EMDR sessies geconfronteerd met de meest afschuwelijke trauma’s waarna meerdere collega’s in volgende sessies de behandeling voortzetten. Tenslotte is de snelle klachtendaling bij de meeste cliënten bijzonder motiverend voor onze therapeuten.
Eén van de belangrijkste tips is om je als therapeut te concentreren op de techniek van de traumagerichte behandeling die je uitvoert, bij EMDR is dat bijvoorbeeld de mate van werkgeheugenbelasting en bij exposure bijvoorbeeld het toevoegen van triggers om de spanning maximaal op te laten lopen. Daarnaast is het belangrijk om je in de sessie te concentreren op de cliënt zijn/haar “gezonde volwassene” die de traumabehandeling heel dapper aangaat en bijvoorbeeld niet op het misbruikte kind dat al die gruwelijke trauma’s doormaakte. Verder is het van belang voor een goede teamgeest te zorgen waardoor therapeuten tussen de sessies door even bij elkaar kunnen spuien.
Ter afsluiting: zijn er nog andere dingen die je aan psychotraumatherapeuten mee zou willen geven?
Schroom niet om cliënten met PTSS effectief te gaan behandelen en collega’s daartoe te motiveren, de cijfers van het Zorginstituut zijn schokkend en onrustbarend. Ik merk dagelijks hoe effectieve traumabehandeling cliënten hun leven weer terug kan geven, zoals één van onze cliënten zei:
“Het is heftig om deze behandeling aan te gaan…letterlijk en figuurlijk werd alles uit de kast getrokken om mij te helpen bij de PTSS klachten. Je moet het zelf doen, maar ik ben nu (C)PTSS-vrij!”
