Safe & Sound - Interview met Sander van Goor over muziektherapie bij traumaverwerking en veerkracht

Het hoofddoel is het opbouwen van veerkracht, het creëren van verbinding en het stimuleren van een “sense of belonging”, met aandacht voor culturele achtergronden en taalvaardigheden. Er worden zowel groepssessies als individuele sessies aangeboden, waarbij een veilige omgeving gecreëerd wordt waarbinnen de kinderen elkaar leren kennen en thema’s worden behandeld die voor hen belangrijk zijn. Wanneer er sprake is van traumagerelateerde klachten komen kinderen en jongeren in aanmerking voor individuele muziektherapie. 

Safe and Sound wordt voornamelijk op taalscholen, NT2-scholen (Nederlands als tweede taal) in het primair onderwijs ingezet, waar nieuwkomers naartoe gaan. Veel van deze scholen zijn verbonden aan een asielzoekerscentrum (AZC). 

Hoe werkt een groepssessie?

In mijn groepssessies volg ik een vaste structuur, wat voor de kinderen prettig en voorspelbaar is. We beginnen met een check-in activiteit, zoals een liedje zingen of je naam zeggen en klappen en ik de groep aftast. Dan volgt een warming-up, waarbij we plezier hebben en vervolgens introduceer ik een thema, zoals elkaar leren kennen door muziek te maken. De kinderen krijgen eenvoudige instrumenten en mogen zelf ritmes bedenken. Zo leren ze elkaar kennen en uiten ze zich muzikaal. Doel van de groepssessies is het versterken van de verbinding tussen de kinderen zelf en met hun omgeving om hun veerkracht zo te versterken. Dit doen we in drie fases: 

In de eerste fase, "establishing safety," creëer ik een veilige omgeving waarin de groep elkaar leert kennen en durft te spelen en naar elkaar te luisteren. We maken liedjes over hun talenten, waarbij ze de ruimte krijgen om te zingen over wat ze goed kunnen, zoals voetbal of anderen helpen.

In de tweede fase (componeer fase), als er een groter gevoel van veiligheid is ontstaan, werken we samen aan een liedje rondom een thema dat voor hen belangrijk is, zoals vriendschap of familie. De kinderen worden betrokken bij het besluitvormingsproces en kiezen zelf de muzikale elementen, waardoor het liedje echt van hen wordt.

In de derde fase, de integratiefase, leren we het liedje goed en maken we een videoclip. De kinderen beslissen wie het liedje mag horen, zoals docenten, andere klassen, en soms sturen ze het zelfs naar hun familie in hun thuisland. We reflecteren ook op wat ze hebben geleerd.

Dit proces herhaalt zich gedurende het jaar, en ik pas me aan aan de fluctuerende dynamiek van de groep. Als er nieuwe kinderen komen, moeten we soms terug naar fase één om de groepsdynamiek opnieuw te versterken.

Hoe werkt een individuele sessie?

In samenwerking met leerkrachten, begeleiders, ouders en andere hulpverleners, speur ik naar vroegtijdige signalen van trauma-gerelateerde klachten bij kinderen. We onderzoeken deze klachten, de uitdagingen die leerkrachten ervaren en de problemen waar kinderen zelf tegenaan lopen, om zo passende ondersteuning te bieden. Door de vertrouwdheid van de kinderen met mij vanuit de groepssessies, gaan ze gemakkelijk mee in dit proces. Met behulp van muziektherapie kijken we naar laagdrempelige manieren om hen te ondersteunen.

Psycho-educatie kan ook een onderdeel zijn van de individuele sessies. Hierbij maak ik gebruik van de methode “Wanneer de alarmbel rinkelt”, van Anne van den Ouwelant die op eenvoudige, voor kinderen te begrijpen manier met symbolen uitlegt hoe bijvoorbeeld de Amygdala werkt. Dit helpt kinderen om hun eigen reacties te herkennen, zoals een trillend been bij stress, waarna we samen concrete tools voorstellen om hiermee om te gaan. Deze tools worden ook besproken met de leerkrachten, wat resulteert in meer ondersteuning voor de kinderen.

Waar dien je rekening mee te houden bij het werken met deze doelgroep?

In- en uitstroom: er zijn lange wachtlijsten vanwege huisvestingsproblemen in Nederland, vooral voor mensen in AZC's die al een verblijfsstatus hebben. Zodra er ergens een plek beschikbaar is, verlaten ze het AZC weer.

De in- en uitstroom van bewoners varieert; sommige kinderen blijven langere tijd, terwijl anderen maandelijks komen en gaan. Er is altijd een moment van afscheid, waar we ruimte voor maken.

We hebben zelfs liedjes geschreven over afscheid nemen. Hoewel kinderen blij zijn met hun nieuwe huis, vinden ze het ook moeilijk om afscheid te nemen van hun vrienden.

Externe begeleiding: Wanneer er op school meer nodig is dan wij kunnen bieden, schakelen we waar mogelijk externe hulp in, zoals bijvoorbeeld bij diagnostiek of behandeling. Hiervoor kunnen we de hulp van de gemeente inschakelen. Wat vaak lastig is, is dat mensen vanuit hun culturele achtergrond niet snel openstaan voor een psycholoog, en niet elke behandelaar is cultuursensitief. Ook speelt de taalbarrière een rol. 

Safe & Sound is laagdrempelig en biedt veiligheid met een persoon die ze kunnen vertrouwen. Dit kan helpen bij het verminderen of zelfs afkomen van traumagerelateerde problemen. Ik hou hierbij rekening mee met waar het kind staat in de asielprocedure, hoe lang ze in Nederland zijn, hebben ze al een verblijfsstatus en een huis en met wie zijn ze hier. Het verminderen van traumagerelateerde problemen geldt vooral voor kinderen die nog in AZC wonen. Voor kinderen die al een status hebben en met hun familie een huis hebben kan je ze wel helpen van traumagerelateerde problemen af te komen. 

Kun je iets vertellen over je samenwerking met Sound of Change? 

Sounds of Change, is een Nederlandse organisatie die trainingen geeft voornamelijk in het Midden-Oosten, zoals Irak, Syrië en Libanon en ook in daarbuiten zoals Oekraïne.

We trainen lokale organisaties om muziek op een trauma-sensitieve manier te integreren in hun programma's voor psychosociale hulp.

We doen dit zowel op locatie als ook steeds meer online.

Ik zag dat er een wetenschappelijk onderzoek is uitgevoerd, waar ging die over en komt er nog vervolgonderzoek? ? 

Het onderzoek richtte zich op de implementatie van de interventie Safe & Sound binnen het NT2 onderwijs. De resultaten waren positief en veelbelovend. 

Hoewel een tweede onderzoeksaanvraag in Nederland niet werd goedgekeurd, werken we samen met universiteiten en hogescholen om nieuwe aanvragen in te dienen. Ik ben blij met de betrokkenheid van anderen en vind het leuk om mee te denken over onderzoek.

Het uitvoeren van effectonderzoek is een grote uitdaging zonder controlegroep, en het vinden van geschikte vragenlijsten voor deze doelgroep is lastig. Pharos (landelijk expertisecentrum) helpt ons hierbij. Vervolgonderzoek richt zich op wat nieuwe muziektherapeuten nodig hebben om dit werk goed te kunnen doen, en hoe we hun training moeten vormgeven om kwaliteit te waarborgen.

In het buitenland zijn er ook onderzoeken naar wat werkt voor kinderen in oorlogsgebieden en vluchtelingen, vaak met muziek of andere kunstvormen. Zij stuiten op vergelijkbare problemen, zoals hoe je de effectiviteit meet. Er zijn algemene criteria zoals veerkracht, connectie, stressregulatie, stabiliteit en veiligheid, die allemaal in onze methodiek zitten.

Onderzoek toont lichte verbetering in klachten, maar meer onderzoek is nodig om dit verder te onderbouwen.

Met wie werk je voornamelijk samen?  

Op dit moment ben ik de enige muziektherapeut bij Safe & Sound en ben ik bezig met het trainen van een collega. Niet elke muziektherapeut kan dit werk doen, omdat trauma en het werken met deze specifieke doelgroep niet standaard in de opleiding zitten. Bovendien vereist het werken met grote groepen op school en het kunnen meedenken in complexe situaties extra training. Ik leer veel van dit proces over bijvoorbeeld hoe ik kaders overdraagbaar kan maken. Hierdoor kunnen we in de toekomst meer scholen bereiken, vaktherapeuten inzetten en hopelijk ook meer wetenschappelijk onderzoek mogelijk maken.

Verwijzing naar wetenschappelijk onderzoek:

Heynen E, Bruls V, van Goor S, Pat-El R, Schoot T, van Hooren S. A Music Therapy Intervention for Refugee Children and Adolescents in Schools: A Process Evaluation Using a Mixed Method Design. Children. 2022; 9(10):1434. https://doi.org/10.3390/children

Andere links: 

De Stichting Safe Sound: www.stichtingsafeandsound.nl

De Liedjes: www.safeandsound-liedjes.nl

Sounds of Change: www.soundsofchange.org

Voorbeeld van een liedje over afscheid nemen dat door de kinderen is gemaakt:

Afscheid nemen, is niet leuk

We zijn een beetje verdrietig

De 1 gaat naar een andere school

Andere kinderen blijven hier

Misschien wel naar een ander AZC

Of je krijgt een huis en je familie gaat mee

Afscheid nemen, is niet fijn

Maar ik ben blij heel blij dat we vrienden zijn

We gaan foto’s maken, namen opschrijven, Instagram en nummers delen,

We zullen elkaar nooit vergeten

Want jij bent mijn vriend

Jij bent mijn vriendin

We maken van ons afscheid

Een mooie herinnering

Uit het oog maar niet uit ons hart

Uit het oog maar niet uit ons hart

Uit het oog maar niet uit ons hart

Uit het oog maar niet uit ons hart